გუგული მაღრაძე, პარლამენტის წევრი კოალიცია „ქართული ოცნებიდან“. მეორე მოწვევის პარლამენტის წევრი (2004-2008 და 2012-2016), პროფესიით ფსიქოლოგი, თსუ-ს სრული პროფესორი, კონფლიქტოლოგიის მიმართულების ხელმძღვანელი. ასევე, დამთავრებული აქვს ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დასავლეთ ევროპის (ინგლისური ენა) და იურიდიული ფაკულტეტები.
ჰბფ: თავდაპირველად თქვენს გადაწყვეტილებაზე გკითხავთ - პოლიტიკაში მოსვლის გადაწყვეტილებაზე. რატომ აირჩიეთ ეს სფერო და როგორ მოხვედით პოლიტიკაში?
მე აქტიური ადამიანების რიცხვს მივეკუთვნები, ყოველთვის მაინტერესებს გარშემო რა ხდება. სკოლაშიც ასეთი ვიყავი. ფსიქოლოგიის ინსტიტუტის ასპირანტობის დროს მერაბ კოსტავა და ზვიად გამსახურდია გავიცანი. ჩვენი ინსტიტუტი იმ ეზოში იყო, სადაც მერაბ კოსტავა ცხოვრობდა. სწორედ ამ პერიოდში მქონდა გარკვეული შეხება მასთან და ზვიად გამსახურდიასთან და, შესაბამისად, იმაზეც ბევრს ვსაუბრობდით, ქვეყანაში რა პროცესები ვითარდებოდა. მაგრამ პოლიტიკაში ჩავერთე მას შემდეგ, რაც „სახალხო ფრონტის“ მოძრაობა დაიწყო. მერე იყო პარტია „ტრადიციონალისტთა კავშირი“, სადაც ბევრი ჩემი მეგობარი იყო გაერთიანებული და ვუშვებდით გაზეთს „ქართველი ერი“. განცდა მქონდა, რომ რაღაც წვლილი უნდა შემეტანა იმაში, რომ ქვეყანა არ დანგრეულიყო. ვფიქრობდი, რომ პოლიტიკით ამის გაკეთება უფრო შესაძლებელი იქნებოდა, ვიდრე მხოლოდ მეცნიერებით. რამდენიმე წელი საზოგადოებრივ სექტორშიც ვიყავი, 2003 წელს კი პარლამენტის წევრი გავხდი. 2007-ში „ნაციონალური მოძრაობა“ დავტოვე და დამოუკიდებელი დეპუტატი ვიყავი. მერე დავაფუძნე „ქალთა პარტია“. ბოლოს, 2012-ში კი „ქართულ ოცნებაში“ გავერთიანდით. საკმაოდ ჭრელი პოლიტიკური ძალაა, ბევრ რამეზე არსებობს მის შიგნით განსხვავებული აზრი. აი, მაგალითად, გენდერულ კვოტებზე.
ჰბფ: დღეს როგორ იხსენებთ პოლიტიკაში მოსვლის პირველ დღეებს, რა სირთულეები გხვდებოდათ? გახსენდებათ რამე ბარიერი, რასაც თქვენ პირადად მხოლოდ იმიტომ წააწყდით, რომ ქალი იყავით?
ბარიერებს ახლაც ვაწყდები გამუდმებით. მიუხედავად იმისა, რომ როდესაც ვლაპარაკობ, ჩემს აზრს პატივს სცემენ, რადგან პოლიტიკაში ყოფნის ამდენწლიანი გამოცდილება მაქვს, მაინც, იგივე აზრი მამაკაცმა რომ გამოთქვას, გაცილებით უფრო მარტივად იღებენ ყურად. შესაძლოა, ქართულ პოლიტიკაში არის ერთი-ორი ქალი, რომელიც უფრო „მიმწოლია“ და ყველას აიძულებს, მოუსმინონ მას, მაგრამ ძირითადად ასეა. მიუღებლობა აქვთ ქალებისა პოლიტიკაში. ძალიან მაგრად უნდა დაიცვა პოზიცია, რომ შენი აზრი მიიღონ და გაითვალისწინონ. მე ხშირად ვეუბნები ხოლმე კაცებს, რომ თავით კი იცით, რომ ქალის მოსმენა აუცილებელია, მაგრამ გული არ გიშვებთ-თქო. მამაკაცების უმრავლესობას ჩვენს საზოგადოებაში, სამწუხაროდ, მიაჩნია, რომ ქალის ადგილი არის ოჯახი, სამზარეულო, სკოლაში იმუშაოს, ექიმად იმუშაოს, მაგრამ არა პოლიტიკოსად - სტერეოტიპებით სავსეა ეს დამოკიდებულებები. გახსოვთ, ალბათ, როდესაც თინა ხიდაშელი გახდა თავდაცვის მინისტრი, როგორი აჟიოტაჟი ატყდა. ჩვენს გუნდშიც კი ვითომ ხუმრობდნენ, გენერალური შტაბის უფროსობა ხომ არ შემოგთავაზაო. მე ვპასუხობდი, რომ ერთხელ ეგ დღეც დადგება. იმის თქმა მინდა, რომ ქალი უნდა იყოს ორჯერ, სამჯერ უფრო ძლიერი, უფრო განათლებულიც, რომ იგივე პოზიციას მიაღწიოს რაც მამაკაცს უჭირავს. მამაკაცებს აქვთ ერთმანეთის მიმართ რაღაც სოლიდარობა, რომელიც თითქოს მკაფიოდ არ ჩანს, მაგრამ აშკარაა, რომ მათ საკუთარ წრეში ქალის შეშვება ნაკლებად უნდათ.
ჰბფ: თქვენი აზრით, რას ნიშნავს იყო ქალი პოლიტიკაში დღეს, რა დადებითი მხარე აქვს ამას?
21-საუკუნემ აჩვენა, რომ ქალების ყოფნას პოლიტიკაში მხოლოდ დადებითი შედეგები მოაქვს. ყველა საუკუნეს ხომ აქვს თავისი განსაკუთრებული შტრიხი, მაგალითად, საუკუნე, როდესაც ბატონყმობა გადავარდა. ან საუკუნე, რომელშიც ადამიანის უფლებები წამოვიდა წინა პლანზე. 21-ე საუკუნე არის ის საუკუნე, როდესაც ქალის თანასწორობა რეალურად უნდა იყოს მიღწეული. ეს ამოცანა ამ საუკუნის ბოლომდე მიღწეული იქნება. მხოლოდ იმიტომ კი არა, რომ ქალები რაღაცას არ დათმობენ, ეს ბუნებრივი მოთხოვნილებაა. როცა ქალი იღებს განათლებას, როცა კარგი ჭკუა-გონება აქვს, კარგად ხედავს და აფასებს ყველანაირ სიტუაციას და იმასაც ხვდება, რომ მისი აზრი ჯობს მამაკაცის აზრს, რატომ გაჩერდება? მე-20 საუკუნის 90-იანმა წლებმა ეს დაამტკიცა კიდეც საქართველოში, როდესაც ქალმა მიუხედავად ყველაფრისა, თავის თავზე აიღო ოჯახის რჩენა. მამაკაცებმა ეს ვერ ქნეს. იმიტომ, რომ სამსახური ვერ იშოვეს, იმიტომ, რომ რაღაც თურმე არ იკადრეს, იმიტომ, რომ მომსახურების სფეროში ვერ წავიდოდნენ და ა.შ. ხოლო ქალებმა, რომელთაც განათლებაც კარგი ჰქონდათ, თავის თავზე აიღეს ოჯახის რჩენის და გადარჩენის ფუნქცია. ამიტომ მჯერა, რომ ქალი მიაღწევს იმას, რომ მას ქალობის გამო არ ექნება შეფერხება. მთავარია გენდერული თანასწორობის იდეა გავიგოთ სწორად, რომ ეს სინამდვილეში არჩევანის თავისუფლებაა. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ყველას პოლიტიკაში მოუნდება. მთავარი - არჩევანია! როგორც მამაკაცი არ იზღუდება არჩევანში, პოლიტიკოსი გახდეს თუ მეშახტე თუ სულაც სახლში დაჯდეს, ასე უნდა იყოს ქალის შემთხვევაშიც.
ჰბფ: პოლიტიკაში ყოფნის განმავლობაში თქვენს გენდერულად სპეციფიკურ გამოცდილებასა და დაკვირვებებზე რა შეგიძლიათ გვითხრათ?
ერთი ამბავი მახსენდება - ერთხელ რომელიღაც პარლამენტარ კაცზე თქვეს, რომ ორი ცოლი ჰყავსო, ამაზე გარშემო ბევრი იცინეს და ეს ამბავი ხუმრობით მიიღეს, შეაქეს და ა.შ. მე ვკითხე მაშინ იმ მამაკაც პარლამენტარებს, ქალზე რომ ყოფილიყო ეგ ამბავი და გვეთქვა, რომ ორი და სამი ქმარი ჰყავს, იგივე რეაქცია გექნებოდათ მეთქი? ცხადია, რომ არა. ეს სოციალური სტერეოტიპი, რომ რის უფლებაც აქვს კაცს, არა აქვს ქალს, არ უნდა არსებობდეს.
ჰბფ: როგორ ფიქრობთ, კონკრეტულად თქვენ რა შეცვალეთ ქალთა უფლებების კუთხით?
ამ კითხვის პასუხად ერთი მაგალითი უნდა გავიხსენო. 1998 წელს უნივერსიტეტში გვქონდა ქალთა უფლებების ცენტრი და მაშინ ყველა უმაღლეს სასწავლებელში გავაკეთეთ გამოკითხვა, ისწავლებოდა თუ არა იქ გენდერი. ერთ-ერთ ცნობილ უნივერსიტეტში ერთმა პროფესორმა გვკითხა, გენდერი რა არის, რამე გენეტიკასთან არის კავშირშიო? და ჩვენც დავიწყეთ ახსნა, თუ რა იყო ეს. მან გვიპასუხა, გენდერი არ ვიცი რა არის, მაგრამ ქალებს ძალიან დიდ პატივს ვცემო. მაშინ, იმ 1998 წელში, ძალიან ცოტა ადამიანმა იცოდა ამ ქვეყანაში რა იყო გენდერი. მერე პარლამენტში გენდერული თანასწორობის კონცეფცია შევიმუშავეთ, ამას მოჰყვა კანონი ოჯახში ძალადობის შესახებ. დღეს უკვე ყველამ იცის ეს რა არის და, ცხადია, ეს ნაწილობრივ ჩემს დამსახურებადაც მიმაჩნია. მახსოვს, პირველად, როცა 2003 წელს ადა მარშანიამ პარლამენტში გენდერულ კვოტებზე დაიწყო ლაპარაკი, დეპუტატები სიცილით მოკვდნენ. დღეს კი ამ თემაზე ცხარე დისკუსია მიდის, ყველა იძულებულია არგუმენტებით გელაპარაკოს. შესაძლოა, არგუმენტი არ ეყოს და ხმა არ მისცეს კანონს, მაგრამ საკითხი უკვე სერიოზულად დგას - ვერავინ გაიცინებს.
ჰბფ: რადგან გენდერული კვოტები ახსენეთ, საინტერესოა, დღეს რა ხდება პარლამენტის შიგნით ამ საკითხის თაობაზე? თქვენ მხარს უჭერთ კვოტებს?
დღეს არის განსხვავებული აზრები. არავინ ამბობს, რომ ქალთა პოლიტიკური მონაწილეობა არ უნდა გაიზარდოს, მაგრამ მათი აზრი ასეთია: რატომ გვავალდებულებთ ამას კანონით? ჩვენ, პოლიტიკური პარტიები, იმდენად შეგნებულები ვართ, რომ კვოტების გარეშეც ჩავრთავთ ქალებს სიებში და დავაწინაურებთო. ჩემი არგუმენტი კი არის ის, რომ მე განსაკუთრებით ვერ ვენდობი ასეთ ნათქვამ სიტყვას, რადგან წლების მანძილზე, მათ ჰქონდათ ეს შესაძლებლობა და საამისოდ არაფერი გაუკეთებიათ. ხოლო როცა ამას გავალდებულებს კანონი, მას მოჰყვება ჯერ მისი აღსრულება, ხოლო შემდეგ გაცნობიერება. ისევე როგორც თავის დროზე ამბობდნენ, ავტომობილებში ღვედებს არ გავიკეთებთო. თუმცა, მივიღეთ კანონი, რასაც მოჰყვა ჯარიმა და დღეს უკვე ყველა მიეჩვია იმას, რომ ღვედი უნდა ეკეთოს. კი, კანონი შეიცავს იძულების მომენტებს, მაგრამ ის იმასაც გაიძულებს, რომ შეხედო, შეაფასო: ქალი გამოჩნდა? აბა, რას ლაპარაკობს - მოუსმინო. მოკლედ, იმის თქმა მინდა, რომ პოლიტიკური ლიდერების პატიოსან სიტყვაზე არ უნდა მივუშვათ ეს ამბავი და კანონით უნდა დავარეგულიროთ. ეს არის აბსოლუტურად დროებითი ზომა. თუ ეს სამი მოწვევის პარლამენტში ზედიზედ იქნა დაცული, შემდეგ უკვე ამის აუცილებლობა აღარ იქნება. ეს პროცესი ბუნებრივად გაგრძელდება.
ჰბფ: თქვენი აზრით, ეს თვითონ ქალებშიც გაზრდის პოლიტიკაში მოსვლის მოტივაციას?
ცხადია. ქალებს დღესაც უნდათ პოლიტიკაში მოსვლა, მაგრამ ხედავთ სიები როგორ დგება? ხედავთ ამ სიაში რომელი ნომრები არიან ეს ქალები? სრულიად შესაძლებელია, რომ ყოველი მეორე სიაში იყოს ქალი. დღეს პარლამენტში არის 15 ქალი და 135 მამაკაცი. მოდით, შევადაროთ ამ 15 ქალის აქტივობა, გამოსვლები, მონაწილეობა ამ 135 კაცისას. რამდენი მათგანის გამოსვლა გახსოვთ? რამდენია აქტიური პოლიტიკოსი?
ჰბფ: როგორ ფიქრობთ, ქალები ბევრ რამეს შეცვლიან?
ასე უცებ ეს შეიძლება არ მოხდეს. კი ვართ პოლიტიკაში, მაგრამ ცვლილებების მოხდენა მაინც გვიჭირს. აქ მეორე პრობლემას ვაწყდებით. საქმე ის არის, რომ სოციალურ ფსიქოლოგიაში არის ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი კანონზომიერება - როდესაც შენ ხარ უმცირესობა, ცდილობ უმრავლესობისნაირად იმოქმედო. ასე იქცევი იმიტომ, რომ მიგიღოს და არ გაგრიყოს ჯგუფმა, დაგინახოს. შენც ემსგავსები დანარჩენებს. ამიტომ ხდება, რომ როცა ქალი მოდის პოლიტიკაში და ის უმცირესობაშია, ქალი იცვლება, ცდილობს უმრავლესობისნაირად ილაპარაკოს, მათნაირად იმოქმედოს, მაგრამ როცა ბევრი ქალი მოდის პოლიტიკაში, იცვლება პოლიტიკა. სწორედ ამიტომ გვინდა კვოტირება - ქალებს ერთად შეუძლიათ თავისი გადაწყვეტილებების გატანაც და გავლენის მოხდენაც.
ჰბფ: ოჯახში ძალადობას და ქალთა მიმართ ძალადობას რაც შეეხება, თქვენი აზრით, ამ პრობლემას როგორ მოევლება და რა კეთდება დღეს ამისთვის?
ჩემი აზრით, ესეც გენდერულ უთანასწორობაზე, გენდერულ განსხვავებაზე დამოკიდებული ძალადობაა. საფუძველი აქაც იგივეა - მამაკაცის და ქალის განსხვავებული როლი. კაცი რატომ კლავს ქალს? როგორ გაბედა ქალმა მისგან დამოუკიდებლად ცხოვრების მოწყობა, როგორ გაბედა ქალმა, რომ სხვა ქმარი ჰყავს, მას დაშორდა და მასთან არ დაბრუნდა. ეს არის გენდერული უთანასწორობა. ამას მოჰყვება შემდეგ ოჯახში ძალადობა შვილების, დედის, მამის მიმართ. კაცი ფიქრობს, რომ რადგან კაცია, მასზე უნდა იყოს ყველა და ყველაფერი დაქვემდებარებული. რა შეიძლება ამას დავუპირისპიროთ? ალბათ, მაინც აღზრდა და განათლება. ეს სკოლაში უნდა ისწავლებოდეს, მცირე ასაკიდან უნდა ჩავუნერგოთ ყველას თანაბრობის იდეა.
ჰბფ: თქვენთვის რა არის ფემინიზმი და თვლით თუ არა თავს ფემინისტად?
ფემინიზმმა თავის დროზე, როცა ეს მოძრაობა დაიწყო, დიდი საქმე გააკეთა. მაგრამ მე, კლასიკური გაგებით ფემინისტად თავს არ ვთვლი. ჩემი თავი უფრო მიმაჩნია იმ ადამიანად, რომელიც თანასწორობის მომხრეა. და ეს თანასწორობა, როგორც ზემოთაც ვახსენე, არჩევანის თავისუფლებას გულისხმობს და არა იმას, რომ ათ კილოიანი ჩემოდანი ვათრიო მაშინ, როცა გვერდით ფიზიკურად ჩემზე ძლიერი კაცი დგას, ვისაც შეუძლია ეს ჩემზე უკეთ გააკეთოს.